„Paratetis“ (Laskarev, 1924): 100 godina istorije i aktuelni izazovi

predavanje na SGD 10.april 2024

Apstrakt

Vladimir D. Laskarev (1868-1954), bio je istaknuti ruski i srpski geolog i paleontolog. On je prvi zvanično uveo naziv „Paratetis“ za veliko epikontinentalno more koje se prostiralo od Alpa i Srednje Evrope do Unutrašnje Azije i današnjeg Kazahstana. 10. aprila 1924. godine, Laskarev je održao predavanje na 209. Zboru Srpskog geološkog društva pod nazivom „O kongerijskim slojevima i njihovom značaju za tektoniku Beograda”. Iste godine, to predavanje je publikovano na francuskom jeziku pod naslovom "Sur les équivalents du Sarmatien Supérieur en Serbie " u Zborniku radova posvećenom 35. godišnjici naučne delatnosti svetski poznatog karstologa Jovana Cvijića, inače njegovog prijatelja. Tako je zvanično rođena ideja o postojanju drevnog miocenskog mora u Evropi. Drugim rečima, to je bio poslednji korak ka promovisanju koncepta koji je Laskarev osmišljao skoro trideset godina. Naime, još od perioda kada je bio mladi geolog u južnoj
Rusiji (1896), i kasnije tokom višegodišnjih stručnih putovanja po zapadnoj i srednjoj Evropi (1898-1900), u njegovoj glavi se rađala ideja o postojanju velikog evropskog mora. Tektonska zapažanja u miocenu širom Alpa, srednje Evrope i jugozapadne Rusije, kao i predavanja koje je slušao kod E. Zisa, T. Fuksa, A. Karpinskog, N. Andrusova i drugih poznatih geologa tog vremena, značajno su podsticala tu zamisao. Posebno je bilo važno to što je Laskarev detaljno pregledao najvažnije zbirke neogenih mekušaca u muzejima širom Evrope i shvatio da postoje značajne sličnosti. Sve to mu je dodatno učvrstilo ideju o postojanju morskog Paratetisa u Evropi i južnoj Rusiji. Međutim, tokom prve tri decenije od zvaničnog uvođenja termin nije našao široku upotrebu. Tek nakon Drugog svetskog rata i osnivanja Regionalnog komiteta za stratigrafiju neogena Mediterana (RCMNS, 1958) i od njegova prvog kongresa u Beču (1959), termin Paratetis je praktično ušao u upotrebu. Konačno, nakon formiranja Radne grupe za Paratetis tokom 4. kongresa RCMNS-a (Bolonja, 1967) ovaj termin je široko prihvaćen. Tokom 1970-ih, termin je bio univerzalno priznat preko Međunarodnog projekta geološke korelacije (IGCP) br. 25 „Stratigrafska korelacija neogena Tetisa i Paratetisa“ (rukovodilac Jan Seneš). Istovremeno je uspostavljena regionalna stratigrafska skala Centralnog Paratetisa i Andrusovi horizonti Istočnog Paratetisa su podignuti u rang regionalnih katova. Od tada je termin Paratetis postao jedan od najrasprostranjenijih pojmova u geologiji i taj trend traje do danas. U odnosu na Laskarevljevo vreme, nove naučne metode i interdisciplinarni/multidisciplinarni pristup doveli su do novih naučnih saznanja u vezi sa Paratetisom i njegovom evolucijom. Stratigrafski rang Paratetisa je proširen na još veću geološku prošlost (sve do mlađeg Eocena). Savremene i unapređene tehnike, terensko uzorkovanje visoke rezolucije i fina obrada sofisticiranom laboratorijskom opremom, rezultirali su integrisanom stratigrafskom i paleogeografskom rekonstrukcijom nekadašnjeg Paratetisa. Napisano je stotine naučnih radova, desetine renomiranih knjiga i monografija o različitim geološkim aspketima Paratetisa. Međunarodni ekspertski timovi i sa njima brojni studenti geologije, rade na brojnim projektima istraživanja Paratetisa. U trenutku kada je održano ovo predavanje, desetine novih naučnih radova o Paratetisu su upravo štampani ili čekaju na štampanje u časopisima širom sveta. Potpuno je sigurno da će taj trend biti nastavljen i u budućnosti.